TY - JOUR ID - 166412 TI - شناسایی منابع فلزات سنگین در خاک سطحی با رویکرد تجزیه و تحلیل چند متغیره آماری (مطالعه موردی استان همدان) JO - مطالعات علوم محیط زیست JA - JESS LA - fa SN - 2588-6851 AU - شهبازی, علی AU - خداکرمی, لقمان AU - تقوی, لعبت AD - گروه محیط زیست، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه تهران، کرج، ایران. AD - گروه مهندسی نفت، دانشکده فنی، دانشگاه کویا، کویا، منطقه کردستان، عراق. AD - گروه محیط زیست، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم تحقیقات، تهران، ایران Y1 - 2023 PY - 2023 VL - 8 IS - 2 SP - 6558 EP - 6567 KW - " آمار چند متغیره" KW - " فلزات سنگین" KW - " آنالیز مولفه های اصلی" KW - " آنالیز خوشه ای " KW - " منشاًیابی " DO - 10.22034/jess.2022.370970.1911 N2 - در این تحقیق به منظور بررسی منابع فلز سنگین (کروم، کادمیوم، روی، روی، وی، مس، سرب، نیکل، اسب، آسیو، کادمیوم، کادمیم) در لایه سطحی خاک استان همدان، از روش تصادفی سیستماتیک برای نمونه برداری از خاک استفاده شد. پس از تجزیه و تحلیل نمونه‌های خاک برای تعیین منابع فلزات سنگین، از روش‌های آماری چند متغیره (تحلیل مؤلفه‌های اصلی، ماتریس همبستگی و تحلیل خوشه‌ای) استفاده شد. نتایج تجزیه و تحلیل آماری چند متغیره نشان داد که منشاء اصلی کروم، کبالت، نیکل، روی، سرب و وانادیوم مواد مادری و مس کادمیون، آرسنیک و آنتیموان منشاء مشترک مواد مادری و منابع انسانی هستند. نتایج تحلیل عاملی نشان داد که کروم، کبالت، نیکل، آهن، روی، سرب و وانادیم اولین عامل با بیشترین ارتباط بودند. همبستگی نزدیک بین این عناصر می تواند منشأ مشترک آنها را نشان دهد. با توجه به ساختار زمین شناسی و نقشه های کشاورزی منطقه مورد مطالعه، غلظت بالای این اجزا در خاک سطحی مواد مادری است. اما به دلیل مصرف زیاد کودهای شیمیایی (متوسط مصرف کود اوره 500-700 کیلوگرم در هکتار، مصرف کود پتاس 200-330 کیلوگرم در هکتار و مصرف کود فسفر 300-558 کیلوگرم در هکتار در سال) و امکان وجود این عناصر در ساختار شیمیایی کودهای اوره، فسفات و پتاس، افزایش غلظت عناصر در خاک توسط آنها دور از ذهن نیست. مس، آنتیموان، کادمیوم و آرسنیک از جمله اجزای موجود در عامل دوم هستند. با توجه به ساختار زمین شناسی و نقشه کاربری اراضی، غلظت بالای این عناصر هم ناشی از فعالیت های طبیعی و هم فعالیت های انسانی است. نتایج تحلیل خوشه ای این یافته ها را تایید می کند. در مجموع، یافته‌های این مطالعه نشان داد که مطالعه همبستگی بین فلزات سنگین، بررسی منشأ و تجزیه و تحلیل آنها با استفاده از روش‌های آماری چند متغیره بسیار دقیق و ساده خواهد بود. UR - https://www.jess.ir/article_166412.html L1 - https://www.jess.ir/article_166412_65e1f7b795ff0c56613c6cbe9955e056.pdf ER -